Ο Ερντογάν, της Τουρκίας, κυνηγώντας το οθωμανικό όνειρο, αναστατώνει τη γεωπολιτική σκακιέρα στη Δυτική Ασία

Εισαγωγικό σημείωμα του Αντώνη Σπυρόπουλου

Ο ρόλος και η προσπάθεια του Ερντογάν να αναδειχθεί στο νέο χαλίφη του ισλαμικού κόσμου έχει φέρει αναστάτωση σε όλη την περιοχή της Ασίας. Οι κινήσεις του Ερντογάν και ο παρεμβατισμός του στον ισλαμικό κόσμο ενισχύει την πεποίθηση πως η υπόθεση της Τουρκίας δεν αποτελεί απλά μια Ελληνοτουρκική διένεξη ενταγμένη στο πλαίσιο των παραδοσιακών αντιθέσεων ανάμεσα στις δύο χώρες και ακόμα περισσότερο μια διμερή διαχείριση της κρίσης ανάμεσα στην Τουρκία και την Ευρώπη.

Η παρωχημένη αντίληψη της Γερμανίας πως το πρόβλημα που λέγεται Τουρκία είναι διαχειρίσιμο στο δίπολο Ευρωπαϊκή Ένωση – Τουρκία παραγνωρίζει το γεγονός πως σήμερα, με τις κινήσεις του ο Ερντογάν, καθιστά την Τουρκία έναν, εν δυνάμει, εκφραστή του ισλαμικού κόσμου αναβαθμίζοντας την αντίθεση ανάμεσα σε Ευρώπη και Τουρκία σε αντίθεση Δυτικού κόσμου και Ισλάμ.

Στο ίδιο πλαίσιο γεωπολιτικών αλλαγών, που ενεργοποιεί και δρομολογεί ο νέο-σουλτάνος Ερντογάν, θα έπρεπε να κινηθεί και ο Ρωσικός παράγοντας, ο οποίος, σήμερα, δυστυχώς αγκυλωμένος στις σοβιετικές στρεβλώσεις του Πούτιν θεωρεί πως η Ρωσία μπορεί, ακολουθώντας μια πολιτική προσέγγισης της Τουρκίας, να ενισχύσει και να αναβαθμίσει το ρόλο της με στόχο την πολιτική κυριαρχία της απέναντι στις παραδοσιακές αντιθέσεις που έχει με την Ευρώπη. Μια τέτοια πολιτική του Πούτιν διευκολύνει ωστόσο και ενδυναμώνει τη θέση και τα σχέδια του Ερντογάν για κυριαρχία στον ισλαμικό κόσμο και θα αποβεί μοιραία, εν τέλει, για την ίδια τη Ρωσία που ήδη στο εσωτερικό αλλά και στον περίγυρό της αντιμετωπίζει σοβαρό πρόβλημα με τους μουσουλμάνους. Παράλληλα η φιλοτουρκική πολιτική του Πούτιν θα απομονώσει σταδιακά τη Ρωσία από την Ευρώπη και έτσι θα την καταστήσει εύκολο και διαχειρίσιμο στόχο στα ηγεμονικά σχέδια του Ερντογάν ο οποίος επιθυμεί να ανακηρυχτεί ο ηγέτης της νέου παγκόσμιου ισλαμικού κόσμου που διαμορφώνεται υπό την καθοδήγησή του.

Στο πλαίσιο αυτής της προβληματικής και για να διαφωτίσουμε περισσότερο τις γεωστρατηγικές αλλαγές που εξελίσσονται σε όλη την Ασία –και όχι μόνο- από τα μεγαλεπήβολα σχέδια του νέο-σουλτάνου φιλοξενούμε μεταφρασμένο άρθρο του  Shishir Gupta-σημαντικού αναλυτή της Ινδίας- στο οποίο σκιαγραφεί και ιχνηλατεί τις αλλαγές στη γεωπολιτική σκηνή της Ασίας από την Τουρκία αλλά και το ρόλο που καλείται να αναλάβει η Ινδία, απέναντι σε αυτές, ώστε να τις αποτρέψει.

Του Shishir Gupta*  από το www.hindustantimes.com, 14 Σεπτέμβριου 2020

ελεύθερη μετάφραση, Αντώνης Σπυρόπουλος

Η κυβέρνηση του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν θα ιδρύσει ένα μουσείο για να τιμήσει τον Μεχμέτ τον Κατακτητή (Φατίχ Σουλτάν Μεχμέτ) ή Μωάμεθ Β’ τον πορθητή , τον Οθωμανό Σουλτάνο που κατέλαβε την Κωνσταντινούπολη και έκανε τα πρώτα μεγάλα βήματα για την επέκταση της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. «Για πρώτη φορά στην Τουρκία, θα κατασκευαστεί ένα μουσείο με το όνομα σουλτάνου στην Εδιρνή (Ανδριανούπολη)», δήλωσε ο καθηγητής Zekeriya Kurşun στο πανεπιστήμιο Fatih Sultan Mehmet Vakıf, με έδρα την Κωνσταντινούπολη, στο πρακτορείο ειδήσεων Anadolu Agency. Η προθεσμία είναι το επόμενο έτος.

Η δημιουργία του μουσείου στην επαρχία Edirne (Ανδριανούπολη) της Τουρκίας απέναντι από το στενό του Βοσπόρου – που αποτελεί το ηπειρωτικό όριο μεταξύ Ευρώπης και Ασίας – θεωρείται ως ένα από τα συνεχή βήματα, μεγάλα και μικρά, που χαρακτηρίζει το καθεστώς του Ερντογάν ως το διάδοχο της οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Ο 66χρονος ηγέτης της Τουρκίας έχει απροκάλυπτα και ανερυθρίαστα εκφραστεί, δηλώνοντας το 2018 ότι η Δημοκρατία της Τουρκίας ήταν συνέχεια της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Ο Ερντογάν, γιος ενός υπάλληλου της ακτοφυλακής που ζει σε ένα προεδρικό παλάτι 1.000 δωματίων στην Άγκυρα, μεγαλύτερο από τον Λευκό Οίκο ή το Κρεμλίνο, εξελίσσεται, από έναν εμφανιζόμενο δημοκράτη, λίγα χρόνια νωρίτερα, ως το νέο ηγέτη του ισλαμικού κόσμου προετοιμάζοντας το νέο του ρόλο.

Αυτή η φιλοδοξία, με τους ισχυρισμούς του για παγκόσμια ισλαμική ηγεσία, έχει καταστήσει την Τουρκία του Ερντογάν  αντίπαλο της Σαουδικής Αραβίας. Η Σαουδική Αραβία άνηκε στα εδάφη που βρίσκονταν υπό τον έλεγχο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας κατά την ακμή της, εκτός από περιοχές της Ευρώπης, της Βόρειας Αφρικής και άλλων χωρών της Δυτικής Ασίας.

Αυτός ήταν και ο λόγος για τον οποίο η κίνηση του Ερντογάν για μετατροπή σε τζαμί της Αγίας Σοφίας αποτέλεσε ένα επίσης σαφές μήνυμα στον ισλαμικό κόσμο. Είναι ένα σημάδι για την επίτευξη «της απελευθέρωσης» και για το τζαμί al-Aqsa, στην παλιά πόλη της Ιερουσαλήμ, τον τρίτο ιερότερο χώρο για τους μουσουλμάνους, δήλωσε, τον Ιούλιο, ο Ερντογάν, τη μέρα που το μουσείο της Αγιάς Σοφιάς μετατράπηκε σε τζαμί.

Οι φιλοδοξίες του Ερντογάν αναμένεται να περιπλέξουν περαιτέρω την κατάσταση στον ισλαμικό κόσμο που ήδη εμφανίζει ολοένα και πιο διχαστικές τάσεις που περιλαμβάνουν θρησκευτικές διαμάχες μεταξύ Σιιτών και Σουνιτών, Αράβων εναντίον μη Αράβων καθώς και την ανησυχία σχετικά με το πολιτικό ρόλο του Ισλάμ της Μουσουλμανικής Αδελφότητας.

Ο Ερντογάν συνεργάζεται άμεσα με το Κατάρ, στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης διαμάχης του με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) και τη Σαουδική Αραβία, εμπλέκοντας στενά σε περιφερειακές αντιθέσεις τα δύο μεγάλα Αραβικά κράτη.

Οι μη αραβικές σουνιτικές χώρες, όπως το Πακιστάν, η Τουρκία και η Μαλαισία έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους με το Σιιτικό Ιράν και το Αραβικό Κατάρ για να αντιμετωπίσουν τον άξονα Σαουδικής Αραβίας-ΗΑΕ-Αίγυπτου στον ισλαμικό κόσμο. Αυτές οι διαιρέσεις ενισχύονται περαιτέρω με τη στήριξη από πλευρά των Σιιτών του Ιράν, των Σιιτών του Ιράκ, της πλειοψηφίας των Σιιτών στη Συρία αλλά και τμήματα αυτών εντός του Λιβάνου, του Μπαχρέιν και της Υεμένης.

Στην πρώτη συνάντηση που φιλοξένησε η Μαλαισία πέρυσι, 20 χώρες εμφανίστηκαν στη διάσκεψη κορυφής με σκοπό να συγκροτηθεί το μέτωπο που τροφοδοτείται από την Τουρκία σε ανταγωνισμό με τον Οργανισμό Ισλαμικής Συνεργασίας (OIC) υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας.

Το Πακιστάν, το οποίο υποστηρίζει την προσπάθεια του Ερντογάν, είχε αποχωρήσει από τη σύνοδο την τελευταία στιγμή λόγω πίεσης που του άσκησε το Ριάντ. Ωστόσο, ο υπουργός Εξωτερικών του Imran Khan, Σάχ Μουντ Κουρσί, προέβη, στη συνέχεια, σε διπλωματικές δηλώσεις τον περασμένο μήνα, όπου ισχυρίστηκε ότι το Ισλαμαμπάντ θα μπορούσε να προσεγγίσει το ισλαμικό μέτωπο του Ερντογάν με σκοπό την βοήθεια της Τουρκίας στην υπόθεση του Κασμίρ, εάν ο OIC (Οργανισμός Ισλαμικής Συνεργασίας) δεν επιθυμούσε να ασχοληθεί με την υπόθεση αυτή. Ο Imran Khan αργότερα φάνηκε να υποστηρίζει αυτήν την προσέγγιση όταν εξήγησε, σε μια τηλεοπτική συνέντευξη, ότι κάθε χώρα – μιλούσε για το Ριάντ – είχε το δικαίωμα να ενεργεί προς το εθνικό της συμφέρον αφήνοντας να αιωρείται το ενδεχόμενο αν αυτή η αρχή θα ισχύει και για το Πακιστάν

Τον περασμένο μήνα, οι συμφωνίες του Ντόναλντ Τραμπ μεταξύ Ισραήλ αρχικά, με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα τον Αύγουστο και την περασμένη εβδομάδα με το Μπαχρέιν, έδωσαν την αφορμή στον Ερντογάν να ασκήσει κριτική στα βασίλεια του Κόλπου.

Ο Ερντογάν, εμφανίστηκε ως υπερασπιστής των Παλαιστινίων, απειλώντας να αναστείλει τους διπλωματικούς δεσμούς με τα ΗΑΕ ως αντίποινα. Η Τουρκία ήταν η πρώτη μουσουλμανική χώρα που καθιέρωσε πλήρεις διπλωματικές σχέσεις με το Ισραήλ το 1949, αλλά αυτό το γεγονός δεν εμπόδισε τον Ερντογάν να προχωρήσει σε καταγγελίες σχετικά με τις διπλωματικές κινήσεις του Ισραήλ.

“Η κίνηση ενάντια στην Παλαιστίνη δεν είναι ένα βήμα που μπορεί να σταματήσει”, δήλωσε ο Πρόεδρος Ερντογάν τον περασμένο μήνα καθώς μίλησε για την πιθανότητα διακοπής των σχέσεων με τα ΗΑΕ, σύμφωνα με έκθεση του Reuters. Το Ισραήλ και οι δύο νέοι συνεργάτες του, το Μπαχρέιν και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, θα υπογράψουν τη σύμφωνο συνεργασίας, στην Ουάσιγκτον, την επόμενη Τρίτη.

Ήδη, ο Τούρκος Πρόεδρος διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στις περιφερειακές υποθέσεις και στη διαμόρφωση νέων γεωστρατηγικών ανακατατάξεων στην περιοχή της Ασίας .

Σύμφωνα με την Washington Post, η Τουρκία έχει στρατιωτική παρουσία στη Συρία, το Ιράκ, το Κατάρ, τη Σομαλία και το Αφγανιστάν καθώς επίσης ειρηνευτικά στρατεύματα στα Βαλκάνια. Η ίδια περιπολεί τις θάλασσες της Μεσογείου και του Αιγαίου όπου  διεκδικεί ενεργειακά και εδαφικά συμφέροντα.

Η Post, η οποία χαρτογράφησε το αυξανόμενο στρατιωτικό αποτύπωμα της Τουρκίας, δήλωσε ότι η Άγκυρα έχει επενδύσει επίσης στο Σουδάν για να της επιτρέψει να χτίσει μια ναυτική βάση στο νησί Suakin, που κάποτε κυβερνούσε η Οθωμανική Αυτοκρατορία, που θα της έδινε άμεση πρόσβαση στην Ερυθρά Θάλασσα.

Στη Νότια Ασία, η αυξανόμενη προσέγγιση της Τουρκίας με το Πακιστάν, και οι τοποθετήσεις του Ερντογάν σχετικά με το Κασμίρ, έπληξε τις σχέσεις μεταξύ της Άγκυρας και του Νέου Δελχί. Και ενώ ο Πρόεδρος Ερντογάν επισκέφτηκε το Νέο Δελχί τον Αύγουστο του περασμένου χρόνου στη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών, ωστόσο ο Πρωθυπουργός Ναρεντρα Μόντι ακύρωσε την επίσκεψή του στην Άγκυρα γι αυτόν τον Οκτώβριο και δεν δίστασε να καταδικάσει τη στρατιωτική επιχείρηση της Τουρκίας στη Βόρεια Συρία.

Στο περιθώριο της UNGA (Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών), ο πρωθυπουργός Μόντι προγραμματίζει επίσης συναντήσεις με την Κύπρο, την Αρμενία και την Ελλάδα, όλους τους αντιπάλους της Τουρκίας στην περιοχή.

* Ο Shishir Gupta  είναι συγγραφέας, γεωπολιτικός αναλυτής. Τα κυριότερα έργα του είναι: Ο Εχθρός εντός (2011 Hatchette) αναφερόμενος στο μουσουλμανικό στοιχείο της Ινδίας και το Ξεκαθάρισμα λογαριασμών: Κινέζικοι ισχυρισμοί και η αντίδραση της Ινδίας (2014) σχετικά με τις αντιθέσεις της Ινδίας-Κίνας για τα Ιμαλάια.  Του απονεμήθηκε το βραβείο K Subrahmanyam για τις  γεωστρατηγικές μελέτες του το 2015 από την διεύθυνση ινδικής άμυνας και τις στρατηγικών αναλύσεων (IDSA) και το βραβείο Ben Gurion 2011 από το Ισραήλ.