Κατανοώντας την πυραμίδα του ριζοσπαστικού ισλαμισμού

Του Ζερόμ Φουρκέ, αναδημοσίευση από το Άρδην

Ο δοκιμιογράφος και διευθυντής του τμήματος γνώμης και επιχειρηματικής στρατηγικής του δημοσκοπικού οργανισμού Ifop περιγράφει την οργάνωση του ριζοσπαστικού ισλαμισμού στη Γαλλία. «Διάφορες δημοσκοπήσεις που πραγματοποίησε το Ifop τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι περίπου το ένα τέταρτο των μουσουλμάνων σήμερα έχουν φονταμενταλιστικές θέσεις» υπενθυμίζει. «Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του στο κολέγιο Μπουά ντ’ Ολν στο Κονφλάν Σαιντ Ονορίν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας επανέλαβε δύο φορές το σύνθημα ‘‘Δεν θα περάσουν’’. Αυτή η έκφραση εμπνέεται από το περίφημο ‘‘No pasaran!’’ των Ισπανών δημοκρατικών κατά την πολιορκία της Μαδρίτης το 1936. Η επιλογή αυτής της ιστορικής αναφοράς μπορεί να φαίνεται περίεργη, αφού, μετά από μία μάχη μέχρι τελικής πτώσεως, τα στρατεύματα του Φράνκο έσπασαν την αντίσταση των δημοκρατικών και κατέλαβαν τη Μαδρίτη… Το ‘‘δεν περνάνε’’, κραυγή συσπείρωσης των Γάλλων στρατιωτών, που κράτησαν το μέτωπο του Βερντέν, θα ήταν καταλληλότερη και θα έδινε ένα πιο αισιόδοξο μήνυμα.

Η «πέμπτη φάλαγγα»

Αλλά, ας σταθούμε λίγο στην αναφορά της Μαδρίτης, η οποία έχει ενδιαφέρον. Τον Νοέμβριο του 1936, όταν ξεκίνησε η επίθεση του Φράνκο στην ισπανική πρωτεύουσα, ο εθνικιστής στρατηγός Εμίλιο Μόλα έδωσε μια ραδιοφωνική ομιλία στην οποία αναφέρθηκε σε μία συνδυασμένη επίθεση τεσσάρων φαλαγγών που συνέκλιναν προς τη Μαδρίτη, αλλά και στη δράση της «πέμπτης φάλαγγας», που αποτελούνταν από φρανκικά στοιχεία που είχαν ήδη διεισδύσει στην πόλη. Η έκφραση «πέμπτη φάλαγγα» θα έμενε στην ιστορία και χρησιμοποιείται τακτικά για να χαρακτηρίσει τους πράκτορες και υποστηρικτές του εχθρού που εργάζονται πίσω από τις γραμμές, μέσα στην ίδια την κοινωνία μιας χώρας που δέχεται επίθεση.
Εάν κρατήσουμε την αναφορά που χρησιμοποίησε ο Εμμανουέλ Μακρόν και αναλογιζόμενοι τη διαδοχή τρομοκρατικών επιθέσεων που έχουν αιματοκυλίσει τη χώρα εδώ και οκτώ χρόνια (από το 2012 με τις επιθέσεις που διέπραξε ο Μοχάμεντ Μερά στη Τουλούζη) και τον εντυπωσιακό αριθμό επιθέσεων που αποτράπηκαν (σχεδόν μία ανά μήνα κατά μέσο όρο από το 2017, σύμφωνα με τον υπουργό Εσωτερικών), είναι σαφές ότι έχουμε να αντιμετωπίσουμε την ύπαρξη μιας πέμπτης φάλαγγας. Αυτή η πέμπτη τζιχαντιστική ή ισλαμιστική φάλαγγα αποτελείται από αρκετές χιλιάδες ριζοσπαστικοποιημένα άτομα που έχουν ήδη αναλάβει δράση, ή που θα μπορούσαν να αναλάβουν δράση, πράγμα που οδηγεί μερικά από αυτά να φυλακίζονται ή να παρακολουθούνται στενά από τις δυνάμεις ασφαλείας και τις υπηρεσίες πληροφοριών.

Το περιβάλλον των συμπαθούντων

Σε αυτό το σημείο της ανάλυσης, είναι σκόπιμο να αφήσουμε την αναφορά στον ισπανικό εμφύλιο πόλεμο, που ενέπλεκε δύο καθορισμένα στρατόπεδα, και να ασχοληθούμε με τα «Μολυβένια Χρόνια» της Ιταλίας. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1960 έως τις αρχές της δεκαετίας του 1980, αυτή η χώρα αντιμετώπισε μία ακροαριστερή τρομοκρατία. Τη δεκαετία του 1980, η Ιταλία αριθμούσε περισσότερους από 4.000 φυλακισμένους ακτιβιστές της άκρας αριστεράς, επειδή ανήκαν ή υποστήριζαν ενεργά κάποιο τρομοκρατικό δίκτυο. Το μέγεθος της δεξαμενής ακτιβιστών και το χρονικό διάστημα κατά το οποίο αυτό το κίνημα ήταν ενεργό στη τρομοκρατία και το αντάρτικο πόλεων προϋπέθετε την ύπαρξη μιας πολύ μεγαλύτερης δεξαμενής, δεκάδων χιλιάδων ανθρώπων, αφοσιωμένης στον αγώνα, η οποία, χωρίς να φτάνει στην ένοπλη πάλη και τη παρανομία, θα ήταν έτοιμη να παρέχει ηθική, πολιτική και υλικοτεχνική υποστήριξη.
Αυτές οι δεκάδες χιλιάδες μαχητές υποστηρίζονταν και αναπτύσσονταν με τη σειρά τους εντός μίας πολύ μεγαλύτερης ομάδας εκατοντάδων χιλιάδων συμπαθούντων, που αποτελούνταν από μαθητές, φοιτητές, νέους εργάτες ή συνδικαλιστές, σκεπτικούς απέναντι στο Κομμουνιστικό Κόμμα – το οποίο θεωρούσαν πολύ μετριοπαθές – και φιλικούς προς στην «άμεση δράση» για την ανατροπή των «αστικών» θεσμών. Αυτή η σημαντική μάζα συμπαθούντων αποτέλεσε μια δύναμη που μπορούσε να κινητοποιηθεί στις διαδηλώσεις και στους ακτιβισμούς για να ελεγχθούν ορισμένες γειτονιές, αλλά και ένα περιβάλλον στο οποίο οι πιο ριζοσπάστες ακτιβιστές μπορούσαν να κρυφθούν και να στρατολογήσουν.

Δεξαμενές στρατολόγησης

Αφήνοντας στην άκρη τους υπόλοιπους παράγοντες, σήμερα αντιμετωπίζουμε ένα φαινόμενο παρόμοιου μεγέθους στη περίπτωση του φονταμενταλιστικού ισλαμισμού. Οι πληροφορίες που κοινοποιούνται από τις δημόσιες αρχές επιτρέπουν μια εκτίμηση για αυτό που οι εξειδικευμένες υπηρεσίες αποκαλούν «κορυφή του παγόβουνου». Σχεδόν 1.500 άτομα κρατούνται επί του παρόντος, είτε επειδή ανήκουν είτε επειδή συνδέονται με μία τρομοκρατική επιχείρηση, είτε ακόμα επειδή διέπραξαν αδικήματα κοινού ποινικού δικαίου και στη συνέχεια ριζοσπαστικοποιήθηκαν στη φυλακή. Το δεύτερο στρώμα του φάσματος αποτελείται από 10.000 έως 15.000 άτομα που εντοπίζονται σε διάφορα αρχεία σχετικά με το φαινόμενο της ριζοσπαστικοποίησης.
Σε μία προσπάθεια να εκτιμήσουμε την περίμετρο στη βάση της πυραμίδας ή τον βυθισμένο όγκο του παγόβουνου, που αντιστοιχεί στο στρώμα των συμπαθούντων, μπορεί κανείς να επικαλεστεί τις έρευνες γνώμης. Διάφορες δημοσκοπήσεις που διεξήγαγε το Ifop τα τελευταία χρόνια δείχνουν ότι περίπου το ένα τέταρτο των μουσουλμάνων (μία μειοψηφία σαφώς, αλλά όχι ασήμαντη) τοποθετούνται φονταμενταλιστικά και συμφωνούν με τους κανόνες της ισλαμιστικής ιδεολογίας. Σύμφωνα με άλλες έρευνες Ifop, με μία χαμηλή εκτίμηση, ο μουσουλμανικός πληθυσμός εκτιμάται ότι αντιστοιχεί στο 6% του γαλλικού πληθυσμού, ήτοι τρία εκατομμύρια άτομα ηλικίας 18 ετών και άνω.
Η μειοψηφία των μουσουλμάνων που υποστηρίζουν το όραμα ενός κόσμου όπως τον μεταδίδουν οι υποστηρικτές του ριζοσπαστικού ισλάμ, αντιστοιχεί κατά συνέπεια σε περίπου 750.000 ανθρώπους. Φυσικά, μόνο ένα πολύ μικρό μέρος αυτού του πληθυσμού είναι έτοιμο να ενταχθεί στην τρομοκρατία. Ωστόσο, από αυτούς τους αριθμούς, μπορούμε να εκτιμήσουμε ότι η δεξαμενή στρατολόγησης δεν αναμένεται να στερέψει σύντομα.
Από την άλλη πλευρά, λόγω του αριθμού τους, σε ορισμένα μέρη, αυτοί οι ριζοσπαστικοποιημένοι συμπαθούντες απέκτησαν μία επαρκή κρίσιμη μάζα ώστε να εμπλακούν σε μια σύγκρουση χαμηλής έντασης με τους δημοκρατικούς θεσμούς, πρωτίστως με το δημόσιο σχολείο (37% των εκπαιδευτικών έχουν ήδη ασκήσει αυτολογοκρισία για να αποφύγουν τη σύγκρουση, σύμφωνα με μια έρευνα του Ifop για το Cnal το 2018), αλλά και να επιβάλουν τους κανόνες και την τάξη τους στον δημόσιο χώρο, αυτό που ο ισλαμολόγος Ζυλ Κεπέλ αποκαλεί «χαλαλοποίηση» ορισμένων περιοχών. Αυτή η μάζα συμπαθούντων μπορεί επίσης να κινητοποιηθεί στα κοινωνικά δίκτυα ώστε να στοχοποιήσει τους αντιπάλους της, ή να διαδώσει την ιδεολογία της.
Εάν η δράση των δημόσιων αρχών οφείλει να επικεντρωθεί κατά προτεραιότητα στη κορυφή του φάσματος για την αντιμετώπιση των άμεσων τρομοκρατικών απειλών, ο κρατικός μηχανισμός οφείλει να πραγματοποιήσει μία εργασία σε βάθος, κινητοποιώντας όλες τις συνιστώσες του, στη βάση του φάσματος, όπου, σιωπηλά, υπονομεύονται τα δημοκρατικά θεμέλια και επιδιώκεται μία συστράτευση της μεγάλης πλειοψηφίας των μουσουλμάνων που είναι προς το παρόν εχθρική προς αυτήν την ιδεολογία. Ένας αγώνας ταχύτητας έχει ξεκινήσει καθώς, είτε λόγω ιδεολογικής τύφλωσης, είτε λόγω άγνοιας, είτε λόγω φόβου, έχει χαθεί ήδη πολύς χρόνος».

Le Figaro, 21 Οκτωβρίου 2020
Μετάφραση: Δημήτρης Παπαμιχαήλ